„Ja živim u inostranstvu već 20 godina i nemam pravo odlučivati sudbinu ljudima koji žive u BiH“ – je kratki Facebook komentar jednog korisnika na post o bh. lokalnim izborima 2020. Na taj komentar se nadovezala druga osoba, također sa adresom izvan Bosne i Hercegovine sa ovim komentarom: „Ali i mi smo bh. građani i imamo pravo glasati! To je moja građanska dužnost. Hoću da glasam za moju BiH!“
Interesantno je da ova dva kratka komentara u velikoj mjeri sažimaju akademsku debatu o glasanju iz dijaspore, za koje se koriste i termini kao što su: glasanje u odsustvu, eksterno glasanje, glasanje izvan države, transnacionalno glasanje i drugi. Sa jedne strane ove debate je poimanje državljanstva i glasanja kao njegove popratne funkcije na osnovu državne teritorije i boravišta. Iz ove perspektive osnovna odrednica državljanstva je mjesto gdje osoba živi i radi, tj. teritorij te države. Sa druge strane je shvaćanje državljanstva na osnovu pripadnosti zajedničkom identitetu. U ovom smislu su sve osobe koje posjeduju bh. državljanstvo širom svijeta, državljani Bosne i Hercegovine i samim tim imaju glasačko pravo koje to državljanstvo podrazumijeva. Legitimitet glasanju iz dijaspore daje upravo druga perspektiva. Na primjeru Bosne i Hercegovine, bh. glasači su svi punoljetni državljani Bosne i Hercegovine, bez obzira na mjesto svog sadašnjeg boravišta. U ovom smislu je definicija termina „glasanje iz dijaspore“ u velikoj mjeri tehničke prirode i veoma jednostavno znači: glasanje izvan fizičkih granica teritorije države. U bh. slučaju se glasanje iz dijaspore odvija putem pošte ili u diplomatsko-konzularnim predstavništvima Bosne i Hercegovine.
Historijat glasanja iz dijaspore
Kao što je to objašnjeno u Enciklopediji ACE projekta (Electoral Knowledge Network), sveobuhvatnom i ažuriranom kompendiju glasanja i izbora širom svijeta, glasanje iz dijaspore, eksterno glasanje ili glasanje u odsustvu se najčešće predstavlja kroz princip univerzalnosti glasačkog prava, međutim, u realnosti je većinom uslovljeno konkretnom političkom realnosti.
Prvi antički primjer eksternog glasanja dolazi iz perioda rimskog cara Augusta, za kojeg se smatra da je prvi uspostavio novu vrstu glasačkog prava prema kojem se iz 28 novoosnovanih kolonija glasalo za kandidate za gradske urede Rima, tako što su glasovi poslati pod pečatom u Rim na dan izbora. Mnogi historičari smatraju da je ovaj postupak cara Augusta motivisan političkim, a ne samo demokratizirajućim ciljevima. U moderno doba, najranija poznata upotreba eksternog glasanja desila se 1862. godine u SAD-u, kada je Wisconsin postala prva u nizu američkih država koja je donijela odredbe kojima se dopušta glasanje u odsutnosti vojnicima koji se bore u vojsci Unije tokom građanskog rata. Političke nesuglasice su od početka bile glavni faktor: republikanci su podržavali eksterno glasanje, jer su vjerovali da će vojnici vjerovatno podržati republikanskog predsjednika Abrahama Lincolna, dok su se demokrate naklonjene Konfederaciji protivile eksternom glasanju. Neke od drugih najranijih primjera eksternog glasanja su Novi Zeland, gdje je 1890. godine uvedeno glasanje u odsustvu za pomorce, a Australija ga je formalno usvojila 1902. Tokom 20. vijeka, pod uticajem globalizacije, sve učestalijih i obimnijih migracija, kao i širenjem demokratskog uređenja širom svijeta, glasanje iz dijaspore postaje sastavni dio većine izbornih sistema. Dosad nekih 115 država svijeta, od kojih 41 evropska država, dopuštaju svim ili većini svojih državljana da glasaju iz dijaspore.
Osnovni pojmovi: registracija, glasanje i brojanje glasova
Kako to veoma jednostavno objašnjava Jean-Michel Lafleur, općenito se proces glasanja iz dijaspore se može posmatrati u tri koraka: registracija birača u dijaspori, glasanje izvan državne teritorije i brojanje glasova pristiglih iz dijaspore. Prvo, registracija birača u inostranstvu se odnosi upis punoljetnih državljana u centralni birački spisak. Registracija može biti pasivna, gdje se građani u inostranstvu automatski dodaju u biračke spiskove) ili aktivna, kada se upis u birački spisak vrši na zahtjev svakog pojedinačnog državljanina. Drugo, glasanje u inostranstvu se može vršiti lično u konzulatima, ambasadama ili drugim biračkim mjestima, putem pošte, preko opunomoćenika ili elektronskim putem koristeći IKT. Treće, glasovi iz dijaspore se broje ili u izbornim uredima u inostranstvu ili u matičnoj državi. Glasovi se dodjeljuju izbornim jedinicama matične države sa kojim emigrant može dokazati neku vezu, uglavnom po svom prebivalištu. U finalu se glasovi iz dijaspore zbrajaju sa glasovima datim na državnoj teritoriji kako bi se dobio konačni izborni rezultat.
Glasanje bh. dijaspore na izborima u Bosni i Hercegovini
Kao što je ranije navedeno od rimskog doba do danas, glasanje iz dijaspore je proizvod određenih političkih okolnosti, a ne samo primjene demokratizirajućeg univerzalnog glasačkog prava. Slučaj glasanja bh. dijaspore je također označen veoma specifičnim historijsko-političkim kontekstom. Prije svega se radi o post-ratnom dejtonskom normativnom postulatu da se kroz glasanje iz dijaspore, po prebivalištu iz popisa 1991. godine, reverzuju posljedice genocida i etničkog čišćenja u Bosni i Hercegovini, koje se desilo tokom agresije 1992-95. godine. Ustavni okvir za glasanje iz dijaspore se daje u Aneksu 7 i Aneksu 3, Dejtonskog mirovnog sporazuma, koji ujedno stvara osnovu za fizički i „politički“ povratak prognanih i raseljenih građana na mjesta svog predratnog prebivališta. Međutim, kao i mnogi drugi aspekti implementacije mirovnog sporazuma, i glasanje iz dijaspore ne prolazi bez mnogih problema, nedosljednosti i izravnog suzbijanja glasačkog prava. Sa druge strane, u godinama nakon potpisivanja Dejtona pokrenute si i značajnije inicijative za povećanje broj registrovanih birača u dijaspori i njihova izlaznost na izborima. Za više o svemu vezano za glasanje bh. dijaspore – čitajte naredne članke ovog serijala od pet nastavaka.
Diaspora Voting: Legitimacy, History and Basic Concepts
“I have been living abroad for 20 years and I have no right to decide the fate of people living in BiH” – is a short Facebook comment of one user on a post about the 2020 local elections in Bosnia and Herzegovina. This comment was followed by another person, also with an address outside of the country, with this comment: “But we are also citizens of BiH and we have the right to vote! I want to fulfill my civic duty and vote for my country.”
Interestingly, these two brief comments largely summarize the academic debate on diaspora voting, also called: absentee voting, external voting, out-of-state voting, or transnational voting. On one side of this debate is the notion of citizenship and voting as its accompanying functions based on state territory and residence. From this perspective, the basic determinant of citizenship is the place where a person lives and works, the country’s territory. On the other hand, there is the understanding of citizenship as based on belonging to a common identity. In this sense, all persons who are BiH citizens, regardless of where they currently live, have the right to vote as this right is implied by their citizenship. Voting from the diaspora gains its legitimacy from the second perspective on citizenship. In the case of Bosnia and Herzegovina, BiH voters are all adult citizens of BiH, regardless of their current place of residence. Therefore, the definition of the term “voting from the diaspora” is largely technical in nature and very simply means: casting ballots outside the borders of the territory of the state. In the BiH case, voting from the diaspora takes place by mail or in BiH diplomatic and consular missions.
History of External Voting
As explained in the ACE Project Encyclopedia (Electoral Knowledge Network) , a comprehensive and up-to-date compendium of voting and elections around the world, diaspora voting, external voting or absentee voting is normatively most often viewed through the principle of universal suffrage, however, in reality it is conditioned by context-specific political realities.
The first ancient example of external voting comes from the period of the Roman Emperor Augustus, who is considered to be the first to establish a new type of voting right, according to which 28 newly established colonies voted for candidates for Roman city offices by sending their sealed ballots to Rome. Many historians believe that this action of the Emperor Augustus was motivated by political, and not just democratizing goals. In modern times, the earliest known use of external voting occurred in 1862 in the United States, when Wisconsin became the first in a series of American states to enact provisions allowing absentee voting for soldiers fighting in the Union Army during the Civil War. Political disagreements were a major factor from the start: Republicans supported external voting because they believed the soldiers were likely to support Republican President Abraham Lincoln, while Confederate Democrats opposed external voting. Some of the other earliest examples of external voting are New Zealand, where absentee voting was introduced in 1890, while Australia formally adopted it in 1902. During the 20th century, with globalization, increasing and extensive migration, and the spread of democracy around the world, external voting has become an integral part of most electoral systems. So far, some 115 countries, 41 of which are European countries, allow all or most of their citizens to vote from the diaspora.
Basic Concepts: Registration, Voting and Vote Counting
As Jean-Michel Lafleur explains, simply put, the process of voting from the diaspora can be observed in three steps: registration of voters in the diaspora, voting outside the state territory and counting the votes received from the diaspora. First, the registration of voters abroad refers to the registration of adult citizens in the central voter list. Registration can be passive, where citizens abroad are automatically added to the voter lists or active, when registration in the voter list is done at the request of each individual citizen. Second, voting abroad can be done in person at consulates, embassies or other polling stations, by mail, through a proxy or electronically using ICT. Third, votes from the diaspora are counted either in polling stations abroad or in the home country. Votes are awarded to the constituencies of the home country with which the emigrant can prove some connection, mainly by his place of residence. Finally, votes from the diaspora are added to ballots cast on state territory in order to get the election result.
Diaspora Voting in BiH Elections
As stated earlier from Roman times to the present day, voting from the diaspora is the product of certain political circumstances and not just the application of democratizing universal suffrage. The case of BiH diaspora voting is also marked by a very specific historical-political context. Most importantly, the post-war Dayton normative principle is that through external voting, according to residence from the 1991 census, the consequences of genocide and ethnic cleansing in Bosnia and Herzegovina, which happened during the 1992-95 aggression would be reversed. The constitutional framework for diaspora voting is provided in Annex 7 and Annex 3 of the Dayton Peace Agreement (DPA), which also creates the basis for the physical and “political” return of refugees and displaced persons to their pre-war places of residence. However, like many other aspects of the peace agreement’s implementation, voting from the diaspora has been marred with problems, inconsistencies and direct voter suppression through procedural disenfranchisement. Also, in the years after the signing of the DPA, significant initiatives were launched to mobile the diaspora vote. To learn more about external voting in BiH elections – read the following sequels of this five-part series.